Βιβλιοκριτική για το μυθιστόρημα "Amor Fati" της Νέλλης Σπαθάρη | Γράφει η Στέλλα Πετρίδου

Συγγραφέας: Νέλλη Σπαθάρη 

Έτος έκδοσης: 2021

Σελ.: 388

Εκδόσεις: Ελκυστής

Το πιο σημαντικό αγαθό στη ζωή του ανθρώπου είναι η αγάπη. Είναι το πρώτο συναίσθημα που δέχεται αυθόρμητα ως δώρο, νεογέννητο μωρό ακόμα, όντας στην αγκαλιά της μητέρας του, αυτό που κάθε φορά επιζητεί για να νιώσει σημαντικός, δυνατός, αλώβητος από τις όποιες δυσκολίες και τα όποια εμπόδια παρουσιάζονται μπροστά του. Η έλλειψη της αγάπης από την άλλη, εύκολα θα μπορούσε να τον ισοπεδώσει ψυχολογικά. Γιατί είναι κατάρα η απουσία της. Και πώς να μην είναι δηλαδή, όταν κάθε χαρά δίχως εκείνη επισκιάζεται από μια μεγαλύτερη δυστυχία, όταν κάθε επιτυχία μοιάζει εξαιτίας της παταγώδης αποτυχία κι όταν κάθε όνειρο εγκλωβίζεται μέσα στα εφιαλτικά κι ανυπόφορα δίχτυα της παγερής μοναξιάς. Αυτό, άλλωστε, χαρακτηρίζει τη μοναξιά στην ουσία της: η αδυναμία της αγάπης ν’ απλώσει τα πλοκάμια της παντού, στα βλέμματα εκείνων που ονειρεύτηκαν το μοίρασμα των συναισθημάτων τους, αλλά τελικά η μοίρα τους πρόδωσε, τους ποδοπάτησε, τους απομόνωσε και τους εγκατέλειψε αδιαφορώντας για τις όποιες συνέπειες μπορεί αυτή η κατάληξη να προκαλέσει στον εσωτερικό του κόσμο.

Για μια ανάλογη περίπτωση εγκατάλειψης κάνει λόγο στο μυθιστόρημα που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ελκυστής» η συγγραφέας Νέλλη Σπαθάρη με τίτλο «Amor Fati».

Η ιστορία του βιβλίου της περιγράφει ολόκληρη την πορεία της ζωής της ηρωίδας της Νάντιας, από τα πρώτα παιδικά της χρόνια ως τα χρόνια της ώριμης ηλικίας των πενήντα και πλέον ετών. Πρόκειται για μια πορεία ζωής που, δυστυχώς για εκείνη, δεν πλημμύριζε από αγάπη, αντίθετα στιγματίστηκε από τα υπολείμματα που με ευκολία ή δυσκολία άφησε στο διάβα της η διχόνοια κι η απέχθεια, το ψέμα, ο φόβος κι η δειλία. Γιατί πώς διαφορετικά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η πράξη εγκατάλειψης ευθυνών εκείνου που, ενώ έσφαλε (δικαιολογημένα κατά κάποιον τρόπο, λόγω του νεαρού της ηλικίας και της ανυπέρβλητης δύναμης των παθών), δεν τόλμησε ποτέ, στα χρόνια που ακολούθησαν, να σταθεί γερά στα πόδια του και με αποφασιστικότητα και τόλμη να διορθώσει τα όποια λάθη του και να διεκδικήσει αυτό που του ανήκει, αυτό που άφησε έρμαιο στα χέρια του μίσους για να καταπατηθεί και να ισοπεδωθεί, ξανά και ξανά, ώσπου να ηττηθεί ολοκληρωτικά;

Η Νάντια μεγαλώνει μέσα σε ένα παγερό οικογενειακό περιβάλλον, δίπλα σε έναν μεγαλύτερο αδερφό, που διαρκώς τη ζηλεύει και την εχθρεύεται, δίπλα σε μια μάνα ανέκφραστη, απόμακρη και αρκετές φορές σκληρή απέναντί της και δίπλα σε έναν πατέρα διαρκώς απών, αμέτοχο στο μεγάλωμά της και αδιάφορο σε ό,τι έχει να κάνει με τις παιδικές της ανάγκες, τα παιδικά της θέλω και τις παιδικές της ευαισθησίες. Τα αμέτρητα αναπάντητα ερωτήματα χρόνο με το χρόνο τη στοιχειώνουν. Μαζί μ’ εκείνη μεγαλώνουν κι αυτά, ιδιαίτερα μάλιστα όταν γίνεται καθαρά αισθητό το μέτρο σύγκρισης, οι άλλοι γονείς, τα άλλα αδέρφια, οι άλλες οικογένειες που αγαπούν, συμπάσχουν και συμπαραστέκονται.

Γιατί η μικρή Νάντια δε βίωσε ποτέ της την αγάπη;

Γιατί η απομόνωσή της αποτελούσε για εκείνη τη μόνη της επιλογή;

Γιατί ποτέ και κανείς δε θέλησε να γιατρέψει τα παιδικά της τραύματα που διαρκώς μεγάλωναν και στοίχειωναν τη σκέψη της;

Η επαναστατική ορμή της έφηβης πια Νάντιας κατάφερε να φέρει την πολυπόθητη αλλαγή στη συμπεριφορά των οικείων της ή χειροτέρεψε ακόμη περισσότερο τη θέση της απέναντι στην ήδη παγερή οικογενειακή ατμόσφαιρα και εγκλώβισε για πολλοστή φορά στο σεντούκι της λήθης τα θέλω της;

Ο χρόνος κυλά αδιάφορα μπροστά της, ώσπου εντελώς ξαφνικά η ηρωίδα μας οδηγείται στο πρώτο της ψυχολογικό αδιέξοδο. Η Νάντια έρχεται αντιμέτωπη με τη σκληρή και απωθητική αλήθεια. Όμως δεν είναι προετοιμασμένη για κάτι τέτοιο και πώς θα μπορούσε, άλλωστε, χωρίς την παραμικρή στήριξη των οικείων της, χωρίς μια στάλα αγάπης να γαληνέψει την ήδη φουρτουνιασμένη ψυχική της διάθεση.

Η αλήθεια που μαθαίνει δεν την απελευθερώνει από τα δεσμά της μοίρας της. Τα χρόνια αναπάντητα ερωτήματά της, αντί να μειώνονται όπως θα περίμενε κανείς, αυξάνονται οδηγώντας την σε συναισθηματικό αδιέξοδο.

Πού βρίσκεται, τελικά, η πραγματική αγάπη; Γιατί δεν εμφανίζεται; Γιατί δεν εκδηλώνεται;

Δειλία είναι η απάντηση, φόβος, αδυναμία, ντροπή κι όλα αυτά συνοδευόμενα από μια γερή δόση εγωισμού, ιδιοτέλειας και συναισθηματικής απόστασης. Παρόλ’ αυτά, τίποτα δεν είναι όπως ακριβώς φαίνεται και, δυστυχώς, το αντιλαμβάνεται κανείς αρκετά αργά, όταν τα χρόνια έχουν περάσει ανεπιστρεπτί κι όταν δεν υπάρχει σαφώς η πιθανότητα πισωγυρίσματος και ανατροπής των γεγονότων.

Η Νάντια μεσήλικας, πια, μαθαίνει ολόκληρη την αλήθεια. Αυτό, άλλωστε, ζητούσε σε ολόκληρη τη ζωή της για να καταφέρει να νιώσει συναισθηματικά ασφαλής, δυνατή και γεμάτη, ώστε να μπορέσει να βάλει οριστική τελεία στο παρελθόν της και να προχωρήσει σθεναρά παρακάτω. Και το κάνει. Μόνη της. Κλείνοντας μια για πάντα τις πληγές της ψυχής της, σκορπίζει στους πέντε ανέμους το παρελθόν της, κι έπειτα στέκεται απέναντι στη μανιασμένη θήλασα, ελεύθερη και συναισθηματικά αδέσμευτη φωνάζοντας με όλη τη δύναμη της ψυχής της: «Είμαι η Νάντια και είμαι καλά!»

Ένα συγκλονιστικό κοινωνικό μυθιστόρημα για απαιτητικούς αναγνώστες, που εστιάζει στη δύναμη της αγάπης, στη σημαντικότητα του δεσμού της οικογένειας, στη σημασία της συγχώρεσης και στην ακόμα μεγαλύτερη αξία της ενδοσκόπησης. Μόνο όταν ο άνθρωπος καταφέρει με αποφασιστικότητα, αλλά και με πόνο ψυχής να διεισδύσει στον εσωτερικό του κόσμο, αναγνωρίσει τις αδυναμίες και τα πάθη του, ενισχύσει τις άμυνες του εαυτού του, συγχωρώντας τον παράλληλα για τα μέχρι τώρα λάθη του και αγαπήσει την ουσία του έτσι ακριβώς όπως είναι, τότε και μόνο τότε θα μπορέσει, ελεύθερος πια από τραύματα και πληγές του παρελθόντος, να ορθώσει και πάλι το ανάστημά του και να βρει τη δύναμη και το θάρρος που χρειάζεται για να συγχωρέσει τους γύρω του, να τους αγαπήσει εκ νέου και να τους δεχθεί έτσι ακριβώς όπως είναι.

«Amor Fati» είναι ο τίτλος του βιβλίου, δηλαδή «Να αγαπάς τη μοίρα σου», να αποδέχεσαι αυτό που είσαι, αυτό που δε μπορείς να αλλάξεις και να πορεύεσαι γαλήνιος προς στο μέλλον, επιδιώκοντας να καλυτερεύσεις εκείνο που μπορείς και που έχεις τη δύναμη να τα κάνεις, μιας και το παρελθόν έχει πλέον χαραχτεί και οφείλεις να το αποδεχθείς ως δεδομένο. Η ευτυχία είναι μπροστά κι εσύ το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να τη διεκδικήσεις με χαμόγελο, πίστη κι ελπίδα.

Μια ιστορία πολυπρόσωπη και πολυφωνική, με γρήγορη και έξυπνη πλοκή, που δεν πλατειάζει και δεν κουράζει, απεναντίας κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη από την αρχή ως το τέλος της τριτοπρόσωπης αφήγησης. Η συγγραφέας είναι αρκετά γλαφυρή στις περιγραφές της, ιδιαίτερα σ’ εκείνες που καθρεφτίζουν τοποθεσίες της Ύδρας, της Αγγλίας και της Γαλλίας. Στόχο έχει να προβληματίσει τον αναγνώστη να τον διδάξει και να του ενθυμίσει τις πραγματικές αξίες της ζωής, που όχι δεν είναι τα υλικά αγαθά ούτε οι προσωπικές βλέψεις και επιτυχίες, αλλά η προσφορά της αγάπης, που μπορεί όλα να τα αντιμετωπίσει αποκαθιστώντας την αδικία και επιβάλλοντας εκ νέου την ισορροπία στην τάξη των πραγμάτων.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Ζωή και Άρης, Νάντια και Αντώνης. Μια οικογένεια, αλλά όλοι εναντίον όλων. Η Ζωή βυθισμένη στα αρχαιολογικά της και στην αναζήτηση ενός ακροατηρίου που θα ενδυναμώνει τον ναρκισσισμό της, ο Αντώνης απομονωμένος να αδυνατεί να διώξει τις μνήμες του πολέμου, η μικρή Νάντια παραμελημένη, έρμαιο της ζήλιας του αδελφού της Αντώνη. Όταν όμως φτάσει στην εφηβεία, η Νάντια θα κολλήσει τις φωτογραφίες της Τζέιν Φόντα και της Άντζελα Ντέιβις στο δωμάτιό της, θα κάνει την προσωπική της επανάσταση και θα ακολουθήσει το ρεύμα της δεκαετίας του ’70. Με τη συμμαθήτριά της, την Τίνα, το alter ego της, θα αναλύσουν την εποχή μέσα από τις κινηματογραφικές ταινίες και τους στίχους των τραγουδιών και θα κάνουν σχέδια για το μέλλον. Αλλά, τόσο κοινότυπο: όταν οι άνθρωποι κάνουν σχέδια, οι θεοί γελούν. Ο Αλέξης, ο Τζόναθαν, ο Αλφόνσος και ο Κλοντ θα αφήσουν το στίγμα τους στις αναζητήσεις της. Από την Ύδρα στη Σίφνο και από το Νόρφολκ της Αγγλίας στο Νανσί και τα όμορφα χωριά της βόρειας Γαλλίας, αλλά και μέσα από την ποίηση, την τέχνη, τη μουσική, τον κινηματογράφο, την αρχιτεκτονική, τα μουσεία, η Νάντια θα κυνηγήσει τα όνειρά της. Μόνο που ένα ένοχο μυστικό θα στέκεται πάντα εμπόδιο στις επιδιώξεις της. Τριάντα χρόνια μετά, αποφασισμένη να διώξει από πάνω της την τοξικότητα των οικογενειακών σχέσεων, θα σκίσει παλιά γράμματα, θα τα σκορπίσει στους πέντε ανέμους και θα φωνάξει απέναντι στη μανιασμένη θάλασσα: «Είμαι η Νάντια και είμαι καλά».

Λίγα λόγια για τη συγγραφέα, Νέλλη Σπαθάρη:

Η Νέλλη Σπαθάρη (Ελένη Σπαθάρη-Μπεγλίτη) γεννήθηκε στην Αθήνα το 1956. Είναι πτυχιούχος της Γαλλικής Φιλολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και της Ελληνικής Φιλολογίας, τμήματος ΜΝΕΣ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στον τομέα Λαογραφίας του οποίου εκπόνησε και τη διδακτορική της διατριβή («Οι αγγειοπλάστες της Σίφνου. Κοινωνική συγκρότηση, παραγωγή, μετακινήσεις», εκδ. Αρσενίδη, 1992). Συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στο Παρίσι, ως υπότροφος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών, στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στους τομείς της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και της Κοινωνικής και Οικονομικής Ιστορίας. Η μελέτη της «Ιστορική και Κοινωνική Λαογραφία της Ανατολικής Θράκης» βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 1994 (εκδ. Α. Α. Λιβάνη, 1997). Διορίστηκε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, δίδαξε στο Πειραματικό Γυμνάσιο και Λύκειο Αναβρύτων, διετέλεσε επί έντεκα έτη Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων, καθώς και Προϊσταμένη Παιδαγωγικής και Επιστημονικής Καθοδήγησης στην Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης Αττικής. Δίδαξε στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ) και συμμετείχε στην επιστημονική ομάδα συγγραφής του τρίτομου διδακτικού εγχειριδίου της Θεματικής Ενότητας «Ο Δημόσιος και ο Ιδιωτικός Βίος των Ελλήνων. Οι νεότεροι χρόνοι ΙΙ» (ΕΑΠ, 2002). Παράλληλα ανέλαβε να συντάξει για την ίδια Θεματική Ενότητα το «Ανθολόγιο Δοκιμίων για το Δημόσιο και Ιδιωτικό Βίο στην Ελλάδα (19ος-20ος αιώνας)» (ΕΑΠ, 2008). Συνέγραψε το εκπαιδευτικό εγχειρίδιο για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας με θέμα «Αισθητική Εκπαίδευση και Αγωγή» (Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων, 2000). Έχει δημοσιεύσει εκπαιδευτικά εγχειρίδια για τους μαθητές και τις μαθήτριες της Γ΄ Λυκείου («Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας Γ΄ Λυκείου. Επιλογή και ανάλυση ιστορικών πηγών», εκδ. Πατάκη, 2011 και «Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας Γ΄ Λυκείου. Διαγωνίσματα προσομοίωσης», εκδ. Πατάκη, 2017). Έχει πλήθος δημοσιευμένων εισηγήσεων σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια, καθώς και άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά. Έχει συμμετάσχει σε εκπαιδευτικά προγράμματα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Μια νουβέλα της και δύο διηγήματά της έχουν διακριθεί σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς, μεταξύ των οποίων και στον 6ο και 7ο Διεθνή Λογοτεχνικό Διαγωνισμό του Ομίλου UNESCO Τεχνών, Λόγου και Επιστημών («Μια καλοκαιρινή παρτίδα σκάκι κι άλλη μία», 2020, και «Στάκα καρδιά μου», 2020). Έχει ασχοληθεί με τη μετάφραση από τη γαλλική γλώσσα κειμένων Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, καθώς και παιδικών βιβλίων.